به نظر می رسد که تحولات اخیر در حوزه شمال سوریه چنان شتابناک بوده که فرصت تحلیل را از خیلی از ناظرین و تحلیلگران دریغ کرده است. در حالی که اردوغان از ماهها پیش گفته بود که تشکیل نوار خودمختار کردی در شمال سوریه را برنمی تابد و اگر لازم باشد با زور از این امر جلوگیری خواهدکرد، توافق واشنگتن و آنکارا برای ایجاد یک مکانیزم امنیتی برای برطرف کردن دغدغه های امنیتی ترکیه در خصوص گسترش نفوذ کردها در سوریه امیدها را برای رفع مسالمت آمیز این بحران در روابط دو عضو ناتو افزایش داده بود. اما واقعیت این است که اصولاً از دید ترکیه، هر گونه ابراز وجود از سوی کردها در شمال سوریه یک تهدید امنیت ملی محسوب شده و مشخص بود که اقداماتی از قبیل گشت مشترک نیروهای آمریکایی و ترک و یا برچیدن یک سری استحکامات نیروهای کرد در نوار مرزی با ترکیه نمی تواند مطامع و اهداف اردوغان را به صورت کامل برآورده سازد.
از این روی چند روز پیش اردوغان ضمن بیهوده خواندن مکانیزم امنیتی مشترک با آمریکایی ها گفت که ظرف چند روز آینده ترکیه به شمال سوریه حمله ور شده و ضمن نابود کردن نیروهای کردی YPG، بخشی از پناهندگان سوری را در این مناطق اسکان خواهدداد. در حالی که همه ناظران بر این باور بودند که با توجه به خرید سامانه موشکی S-400 از روسیه و اخراج آنکارا از برنامه ساخت جنگنده فوق پیشرفته F-35 توسط واشنگتن، این تهدید اردوغان با واکنش سخت مقامات آمریکایی روبرو خواهدشد، اما در کمال ناباوری یکشنبه شب کاخ سفید در بیانیه ای به صورت تلویحی اعلام کرد که از حمله قریب الوقوع ارتش ترکیه به سوریه آگاه بوده و حتی ترکیه را از این پس مسئول نگهداری جهادگرایان پرشمار داعشی می داند که در خلال سالهای اخیر توسط نیروهای کردی به اسارت درآمده و در اردوگاههای خاصی نگهداری می شوند.
به این ترتیب، انتظار می رفت که اردوغان با توجه به انفعال ترامپ بتواند به آسانی پروژه نابودسازی نیروهای کرد در شمال سوریه و ایجاد وضعیتی شبیه منطقه عفرین در سال 2018 را عملی ساخته و با به هم زدن ترکیب جمعیتی بومی منطقه از طریق اسکان دادن به صدها هزار عرب غیربومی سوری که از دیگر مناطق این کشور به ترکیه مهاجرت کرده بودند، مسئله را به نفع خود خاتمه دهد.
تروریست های موسوم به ارتش آزاد سوریه که مورد حمایت آنکارا هستند
اما پس از شوک اولیه تصمیم ناگهانی ترامپ، تدریجاً مشخص شد که هیات حاکمه آمریکا – از هر 2 حزب جمهوریخواه و دموکرات – مطلقاً از حرکت ترامپ رضایت نداشته و سیل انتقادات تند و تیز و کم سابقه نخبگان سیاسی آمریکا روانه رسانه ها شد. یکی از تندترین واکنش ها به تصمیم ترامپ را «لیندسی گراهام» از سناتورهای ارشد جمهوریخواه نشان داد که در مصاحبه زنده اش با شبکه دست راستی Fox News، این تصمیم را «کوته بینانه» و «غیرمسئولانه» خواند. این در حالی است که گراهام جانانه ترین دفاع ها را اخیراً از ترامپ در جریان مسئله استیضاح احتمالی اش به دلیل فشار بر اوکراین جهت تعقیب قضایی پسر جو بایدن – نامزد دموکرات و رقیب انتخاباتی ترامپ – انجام داده بود و لذا حمله تند وی در قضیه خروج نیروهای آمریکایی از سوریه عملاً ناشی از یک شگفتی و خشم عمیق از تصمیم شوکه آور و ناگهانی ترامپ قلمداد می شود. دیگر سیاستمداران و مقامات آمریکایی – از هیلاری کلینتون گرفته تا نیکی هلی سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل و میت رامنی نامزد جمهوریخواهان در انتخابات 2012 – جملگی ترامپ را به دلیل تصمیم عجولانه اش و رها کردن کردها در برابر هجوم ارتش ترکیه مورد انتقاد و نکوهش قرار دادند. حتی برخی ناظران در این حوزه بر این باورند که ترامپ به دلیل منافع شخصی اش در ترکیه – از جمله وجود برج های آسمان خراش تحت مالکیتش در استانبول – دست به این اقدام زده است و با توجه به اینکه به این تضاد منافع، بایستی مورد پرسش و بازخواست بیشتری هم قرار بگیرد.
برج های ترامپ در استانبول
نکته جالب توجه در همه این انتقادات این است که از دید منتقدین، تصمیم ترامپ به نوعی خیانت شرم آور به کردها – به عنوان تنها متحد واقعی آمریکا در جنگ با داعش – قلمداد شده و لذا پذیرش و تسلیم در برابر تهاجم احتمالی ارتش ترکیه که ممکن است منجر به پاکسازی قومی کردها در سوریه بشود به عنوان یک اشتباه و خطای راهبردی تعریف شده است که منجر به سلب اعتماد همه گروهها و احزاب و کشورها از آمریکا به عنوان یک متحد خواهدشد. در این زمینه نیز سناتور لیندسی گراهام نقش پیشتازی داشته و در توئیتر خود اشاره کرد که هر گونه تهاجم نظامی ترکیه به سوریه منجر به تصویب طرح مشترک دو حزبی در کنگره در خصوص تحریم ترکیه خواهدشد. وی حتی از این هم فراتر رفته و گفت که اگر ارتش ترکیه به ویژه به کردها یورش ببرد، برای لغو عضویت این کشور در سازمان NATO خواهدکوشید. او همچنین خاطرنشان کرد که با سناتورهای ارشد دموکرات هم در تماس است تا مصوبه مجلسین آمریکا اکثریت مطلق آراء مثبت (دو سوم) را بدست آورده و ترامپ نتواند آن را وتو کند. نکته ای که در این میان نبایستی از آن غافل شد این است که در شرایط فعلی و حتی بدون درنظر گرفتن مصوبه جدید احتمالی ضد اقدام ترکیه علیه کردها، باز هم دست کنگره و سنا برای اعمال تحریم های شدید فلج کننده ضد اقتصاد ترکیه کاملاً باز است. توضیح اینکه طبق قانون کاتسا، به دلیل آنکه دولت آنکارا اقدام به خرید سامانه موشکی S-400 از روسیه کرده است، می بایست الزاماً تحت تحریم های ویژه ای قرار بگیرد و از سوی دیگر به دلیل نقش هالک بانک ترکیه در دور زدن تحریم های ایران، کماکان خزانه داری آمریکا می تواند تحریم های سنگینی را ضد این بانک و کلاً سیستم بانکی ترکیه اعمال نماید.
در پاسخ به این موج واکنش تند نمایندگان و مقامات ارشد سیاسی، ترامپ که اخیراً به دلیل مسئله اوکراین تحت فشار شدید قرار دارد و همین دیروز هم حکم دادگاهی در نیویورک مبنی بر الزامش به افشا و انتشار اسناد مالیاتی اش را پیش روی خود می دید، به صورت ضمنی از موضع پیشین خود عقب نشینی کرد و در توئیترش نوشت که اگر ترکیه پا را از خود فراتر بگذارد (اشاره به امکان یورش ارتش ترکیه به کردها) او اقتصاد این کشور را نیست و نابود خواهدکرد! این در حالی است که در بیانیه کاخ سفید، عملاً به نوعی صحبت شده بود که گویی قرار است ترکیه تبدیل به متحد جدید آمریکا در شمال سوریه شده و کردها به کلی به حاشیه رانده بشوند.
سناتور لیندسی گراهام
با تکمیل حرکت U شکل آمریکایی ها، لیر ترکیه و بازارهای مالی این کشور تدریجاً تحت فشار فروش شدیدتری قرار گرفتند. به ویژه در بازار جهانی تبادلات ارزی، نرخ برابری لیر در برابر دلار و یورو شدیداً سقوط کرد و به کمترین حد خود در 50 روز اخیر رسید. نکته جالب در این میان، رفتار قیمت در صندوق قابل معامله TUR بوده که توسط شرکت iShares ارائه می شود و ابزاری برای معامله و سفته بازی روی بازار سهام ترکیه از سوی سرمایه گذاران بین المللی می باشد. قیمت این صندوق که از اوایل ماه می امسال و همسو با لیر روندی صعودی می پیمود، روز گذشته بیش از 4% ریزش داشت که نشانگر دیدگاه منفی جامعه سرمایه گذاری بین المللی نسبت به پیآمدهای هجوم احتمالی اردوغان به شمال سوریه است. جالب توجه این است که بدانیم پس از عملیات پیشین ترکیه علیه کردهای سوریه که موسوم به عملیات «شاخه زیتون» بوده و در اواخر ژانویه 2018 صورت گرفت، قیمت صندوق قابل معامله TUR شروع به افت کرده و در یک بازه 7 ماهه نزدیک به 60% افت کرد و جالب تر اینکه این ریزش مقدم بر ریزش لیر در برابر ارزهای دیگر بوده و به نوعی می توان صندوق TUR را به عنوان نشانگر پیشتاز در برابر رفتار لیر ارزیابی نمود.
ریزش سنگین صندوق قابل معامله TUR پس از آخرین عملیات ارتش ترکیه ضد کردها
نتیجه گیری
به نظر می رسد که چراغ سبز ظاهری ترامپ به اردوغان برای حمله به شمال سوریه به صورت خواسته یا ناخواسته تبدیل به یک دام و تله برای اردوغان شده است. اگر اردوغان بخواهد طبق برنامه اش دست به هجوم به کردها بزند و صدها هزار عرب غیربومی را در شمال سوریه اسکان دهد، با تحریم های قطعی کنگره آمریکا روبرو خواهدشد که در این صورت لیر دوباره با نزول شدید همراه شده و بلایی مشابه با فاجعه تابستان 2018 (سقوط آزاد لیر به دلیل تحریم های آمریکا در نتیجه کشمکش بر سر آزادی کشیش برانسون) بر سر اقتصاد ترکیه خواهدآمد که همین الان هم وضعیت و شرایط لرزان و شکننده ای دارد و عملاً در حالت رکود و انقباض به سر می برد. در این میان بایستی توجه داشت که این تنها آمریکا نیست که با هجوم اردوغان به شمال سوریه مخالف است، بلکه می توان ادعا کرد که به جز قطر همه کشورهای منطقه از جمله ایران، عربستان، مصر و اسرائیل با این تهاجم مخالف هستند و تجاوز به سوریه با مخالفت هماهنگ همه این کشورها روبرو خواهدشد که طبیعتاً می تواند در قالب کاهش مراودات اقتصادی با ترکیه – مشابه آنچه سعودی ها به انتقام افشای ترور خاشقجی انجام دادند – باز هم آسیبهای بیشتری را به اقتصاد این کشور وارد سازد.
اما اگر اردوغان بخواهد از ترس واکنش انتقامی واشنگتن از حمله به کردها صرفنظر کند، با موج انتقادهای داخلی به ویژه از سوی شرکای خود در حزب ملی گرا و پان تورانیستی «حرکت ملی» روبرو خواهدشد که او را به دلیل از دست دادن این فرصت تاریخی برای از میان بردن نیروهای کردی در مرزهای این کشور مورد نکوهش قرار داده و حتی ممکن است انگ خیانت به وی بچسبانند. با توجه به اینکه اردوغان برای حفظ اکثریت در پارلمان نیازمند حمایت اعضای حزب حرکت ملی است، عدم هجوم به شمال سوریه می تواند به بهای گزافی برای وی همراه بشود، خصوصاً اینکه از یکسو رهبر حزب حرکت ملی یعنی دولت باغچه لی شرایط جسمانی خوبی ندارد و بزودی رهبری این حزب به دست افراد جوان تر و تندروتر خواهدافتاد و از آن سو هم برخی اعضای پرنفوذ حزب خود اردوغان یعنی AKP مانند داووداوغلو و باباجان به دنبال تشکیل یک حزب مستقل هستند که رقیبی جدی برای اردوغان در انتخابات آینده خواهدبود.
به این ترتیب اینطور می توان نتیجه گیری کرد که یک دوره پرآشوب احتمالی در انتظار لیر و بازارهای مالی ترکیه هستند و به ویژه در صورتی که تهدیدهای اردوغان ضد کردها شکل عملی به خود بگیرد، با توجه به باز بودن پرونده خرید S-400 از روسیه و داستان کمک هالک بانک به ایران، می توان انتظار داشت که تحریم های شدیدی از سوی کنگره آمریکا با حمایت هر 2 حزب جمهوریخواه و دموکرات بر ضد آنکارا وضع بشود که پیآمدهای بسیار وخیمی برای اقتصاد لرزان ترکیه خواهدداشت.
